Losy pracowników i studentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w czasie okupacji niemieckiej

Niniejszy tom powstał z myślą o rozszerzeniu podstawy źródłowej do dziejów Uniwersytetu. Przede wszystkim chodzi tu o gromadzenie i zabezpieczenie relacji i wspomnień świadków i uczestników wydarzeń związanych z KUL-em, mających miejsce przed 68-69 laty. Materiał składający się na niniejszy tom jest różnorodny. Otwierają go relacje złożone przed Miejską Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Lublinie, powołaną po wyzwoleniu. Zeznania w sprawie zamknięcia działalności KUL-u w listopadzie 1939 r., aresztowanie jego profesorów i studentów, a także niszczenia księgozbioru, kradzieży muzealiów i dewastacji gmachu złożyli: prof. Ignacy Czuma – prorektor Uniwersytetu w 1939 r., ks. prof. Piotr Kałwa – późniejszy biskup lubelski, Jadwiga Trzebińska – sekretarka kancelarii rektorskiej, Jerzy Stupnicki – intendent uniwersytetu, prof. Władysław Kuraszkiewicz i ks. prof. Zdzisław Goliński – późniejszy biskup częstochowski oraz ks. prof. Antoni Słomkowski – pierwszy po wojnie rektor KUL-u. Materiały te mają pierwszorzędne znaczenie historyczne i posiadają pełną moc dokumentów sądowych. Znalazło się tu także wspomnienie byłego studenta KUL-u dra Henryka Sadaja z wykładu, który odbył się w przeddzień aresztowania profesorów, a także relacja mgra Ludwika Grabowskiego o aresztowaniach w dniach 9, 10 i 11 XI 1939 r. Drugą grupę stanowią materiały odnoszące się do tajnego nauczania KUL-u w latach 1941-1945. Są to relacje mgra Bogusława Adamskiego o tajnym nauczaniu na terenie Lublina, którego inicjatorem był ks. rektor Antoni Szymański, a kierownikiem ks. dr Zygmunt Surdacki. Dalej mamy relację ks. mgra Jana Michalskiego – sekretarza Wydziału Teologicznego w Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich w Warszawie, przy którym to Wydziale zorganizowane zostały przez ks. prof. Henryka Insadowskiego – dziekana Wydziału Prawa Kanonicznego KUL – tajne studia prawa kanonicznego; relację ks. bpa Piotra Kałwy o działalności Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych i Wydziału Prawa Kanonicznego w Kielcach, działających pod firmą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a także relację prof. Czesława Strzeszewskiego, wykładającego na Kieleckich Kursach Akademickich ekonomię. Uzupełnieniem tego materiału są trzy protokoły z posiedzeń Rady Wydziału. Wszystkie one zostały spisane w 1945 r., a więc już po wyzwoleniu i ujawnieniu się nauczania. Końcową część tomu stanowią biogramy wykładowców, wychowanków i studentów KUL-u, którzy stracili życie lub byli więzieni przez okupanta, a także tych, co działali czynnie w ruchu oporu. Zdajemy sobie sprawę, że nie są to wszystkie nazwiska i nie do wszystkich udało się zgromadzić wystarczająco dużo informacji. Stąd mamy biogramy obszerniejsze i bardzo skromne. Wszystkie jednak wymownie świadczą o roli Uniwersytetu w kształtowaniu ducha patriotycznego swoich wychowanków, gotowych ponieść największą ofiarę za ideały humanizmu ogólnoludzkiego.