Przywołane z pamięci

Czesław Zgorzelski (1908-1996), zasłużony profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, był jednym z najwybitniejszych współczesnych historyków literatury polskiej, znakomitym znawcą poezji romantycznej, filologiem edytorem (przede wszystkim dzieł A. Mickiewicza). Wspomnienia ukazują drogę życiową Profesora: dzieciństwo i wczesną młodość w Nowogródczyźnie, lata szkolne i studia na Uniwersytecie Stefana Batorego, konspiracyjne działania żołnierza Armii Krajowej i więzienne doświadczenia na Łukiszkach w Wilnie, a także w Lidzie, Baranowiczach i Grodnie. Są zarazem opowieścią o losach pokolenia kresowego, któremu dane było jeszcze – przed wybuchem I wojny światowej, we dworze szlacheckim – dzieciństwo sielskie, anielskie. Pokolenie to, uformowane w okresie Drugiej Niepodległości, podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji (1939-1945) zostało poddane moralnej próbie. Wyszło z niej zwycięsko. Książka jest wspomnieniem świata, którego już nie ma. Świata wydarzeń, osób, szczegółów topograficznych, ale przede wszystkim świata wartości, jakimi kierowało się całe pokolenie międzywojenne. Wyrażała je dewiza wyryta na ścianie Uniwersytetu Wileńskiego: Ojczyzna – Nauka – Cnota.