Religijność literatury polskiego baroku

Kolejny tom z serii wydawniczej Religijne tradycje litera­tury polskiej, jest zbiorem studiów, kierowanych ku syntezie bądź skupionych na analizie, a przedstawiających inspiracje religijne w literaturze polskiego baroku, w epoce, która dla kształto­wania się charakterystycznego modelu religijności polskiej miała się okazać bodaj czy nie najważniejsza.

W wieku XVII po kryzysach wyznaniowych i utraconych nadziejach na po­soborową „zgodę" wśród chrześcijan, po szerokiej fali konwersji i okrzep­nięciu potrydenckiego Kościoła, zakorzeniła się katolicka kultura religijna w społeczeństwie, także na wsi, bo były to czasy postępujących misji wiejskich. Zaczął się rozległy proces współtworzenia, także przez wieś, obrzędowych rytuałów, popularnych form paraliturgii, wzorów religijności, później - jako tradycja „domowa" - dziedziczonej i pielęgnowanej, jako tradycja „sarmacka" zaś - już od wczesnego oświecenia krytykowanej. Kościół od początku wspie­rał i nadzorował ten ruch gruntowania wiary, korzystając także z insty­tucjonalnych form cenzury na rynku drukarskim. Między różnymi skrajnymi tendencjami procesu kulturowego kształtowała się wszakże strefa pośrednia, normy postępowania i wartościowania trochę pograniczne. Wokół liturgii dorocznych świąt rozwinęły się swobodne formy tekstów rytualnych - szcze­gólnie repertuar kolęd, scen i gatunków teatralnych, topiki życzeń - odwo­łujące się do różnych tradycji lokalnych. Upowszechniają się nie zarysowane u progu epoki nurty elitarne, te bowiem nie wychodzą często poza obieg rękopiśmienny, lecz popularyzatorskie, okolicznościowe, które w rozmaity sposób - przez motywy, symbolikę, kontrafaktury - wiążą dziedzictwo pogań­skie i chrześcijańskie, kościelne i świeckie.

W tamtych szczególnych czasach zaburzeń i wojen, ostrych konfliktów społeczno-ustrojowych, sporów i represji religijnych, sacrum zespoliło się z profanum tak ściśle jak chyba nigdy dotąd.